نیویورک تایمز: مرضیه خواننده ایرانی و صدای مخالف

مرضيه هنگام اجراي برنامه در دهه 1970


نیویورک تایمز، ۱۶اکتبر، ۲۰۱۰ - به‌قلم مارگالیت فاکس ـ مرضیه بانوی بزرگ آواز سنتی ایران که بعد از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹ ساکت شد و اما سالها بعد جلای وطن کرد و به‌عنوان یک خواننده و یک حامی بسیار علنی و بارز مقاومت مجددا ظهور نمود، در روز چهارشنبه در پاریس درگذشت. او ۸۶سال سن داشت و در سال ۱۹۹۴ ایران را به مقصد فرانسه ترک کرده بود.
درگذشت او به خاطر بیماری سرطان، روی وبسایت گروه اپوزیسیون شورای ملی مقاومت ایران اعلام گردید. این گروه اپوزیسیون در ۱۹۸۱ تأسیس شده و در فرانسه مستقر می‌باشد. مرضیه یک عضو شورای ملی مقاومت بود. از خانواده او یک پسر و یک نوه‌ در قید حیات می‌باشند.

مرضیه که قبل از انقلاب یک نام کاملا آشنا در هر کوی و برزن و در هر خانه در ایران بود، همانقدر با موسیقی در ایران شناخته می شد که خواننده کبیر مصر، ام کلثوم در کشورش شناخته میشد.
مرضیه کار خود را در اوایل سالهای ۱۹۴۰ شروع کرد و برای چند دهه، حضوری گسترده و کاملا چشمگیر در برنامه‌های رادیویی و در کنسرتها داشت. طی سالهای مدید، او برنامه‌هایی با حضور رهبران جهان از جمله شاه ایران، ملکه الیزابت دوم، شارل دوگل و پرزیدنت نیکسون اجرا کرد.
مرضیه که بهخاطر مزو سوپرانوها و صدای غنی اش بسیاری مواقع با ادیت پیاف (مشهورترین خواننده زن تاریخ فرانسه-م) به واسطه طیف گسترده آهنگهایی که خوانده است مقایسه می شد، گفته می شود که هزار ترانه اجرا نموده است. او به‌طور خاص بهخاطر تعبیرهای گویا در ترانه‌های تغزلی و عاشقانه‌اش از جمله در زمینه عشق نافرجام، عشق یکطرفه و عشق جاودانه معروف بوده است، خیلی از اینها آثاری از شاعران مشهور غزلسرای ایرانی در اعصار میانه و بعد از آن بوده‌اند.
مرضیه بهنام اشرف السادات مرتضایی در ۱۹۲۴ در تهران به‌دنیا آمد. پدر او یک روحانی مسلمان مدره بود و مادر او که در یک خانواده هنرمند و موسیقیدان به دنیا آمده بود، وی را مورد تشویق قرار دادند تا کارش را در هنر موسیقی ادامه بدهد. مرضیه قبل از اینکه کارش بر روی سن را در سال ۱۹۴۲ با نام مرضیه شروع کند، سالها در میان بزرگترین اساتید موسیقی و آواز ایرانی به مطالعه پرداخت. واژه مرضیه بهمعنی ستودنی و دلپذیر می‌باشد.
در ۱۹۷۹ بعد از اینکه شاه سرنگون شد ایران به یک تئوکراسی به رهبری آیت‌الله روح‌الله خمینی تبدیل گردید. آخوندهای بنیادگرایی که کشور را به دست گرفتند هنرها از جمله موسیقی را برای نظام جدید مضر دانستند.
مرضیه به‌عنوان یک هنرمند که زن هم بود به‌طور مضاعف به حاشیه رانده شد و از اجرای برنامه منع گردید. سپس او به مزرعه خود در حومه تهران بازگشت و به مدت یک دهه و نیم به‌طور علنی ترانه نخواند.
طی این مدت، محدودیتها علیه خوانندگان زن کمی کاهش یافت و به او گفته شد که تنها در مقابل حضار زن می‌تواند برنامه اجرا کند. او بعدها گفت چنین محدودیتی را غیرقابل قبول می دانست و به سکوت خویش ادامه داد و صرفا در خلوت، جایی که هیچکس صدای او را نمی توانست بشنود به تمرین ادامه داد. او در سال ۱۹۹۵ به واشنگتن تایمز گفت «من برای پرندگان، برای رود، برای درختان و گلها می‌خواندم ولی برای آخوندها نه».
در سال ۱۹۹۴، مرضیه در حین دیدار از پاریس جلای وطن کرد و به شورای ملی مقاومت ایران پیوست و برای چندین سال بعد از آن در عراق زندگی کرد، جایی که سازمان وابسته به شورای ملی مقاومت ایران، گروه اپوزیسیون مسلح مجاهدین خلق یک ارودگاه آموزشی داشت. او در آن‌جا بعضاً در حالیکه لباس نظامی پوشیده بود، روی یک تانک آواز میخواند.
پیوند او با مجاهدین خلق، موجب انتقادهایی در غرب و از جانب برخی از ایرانیان تبعیدی گردید. این گروه، که خواهان سرنگونی دولت ایران است، در جنگ ایران و عراق در سالهای ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۸ از عراق حمایت میکرد.
مجاهدین خلق در لیست سازمانهای تروریستی وزارت امور خارجه قرار دارد اما انگلستان و اتحادیه اروپا در سالهای اخیر آن را از لیستهای خود حذف کردهاند.
مرضیه که هنگام جلای وطن، ۷۰ساله بود، هنرنمایی در علن را از سر گرفت. اولین کنسرت او در رویال آلبرات هال در لندن در سال ۱۹۹۵ بود. او سپس در لسآنجلس و چندین شهر اروپا کنسرت اجرا کرد. مرضیه آخرین برنامه بزرگ خود را در پاریس در سن ۸۲سالگی در سال ۲۰۰۶ اجرا نمود.
مصاحبه کنندگان اغلب از مرضیه که در دوران جوانیاش اساسا یک شخصیت غیرسیاسی بود میپرسیدند چه چیزی به او انگیزه داد که به مقاومت بپیوندد. او در پاسخ به روزنامه اسکاتسمن (scotsman) در سال ۱۹۹۹ با تکرار شعری از مولوی، شاعر نامدار ایرانی در قرن سیزدهم گفت:
دی شیخ با چراغ همی گشت گرد شهر
کز دیو و دد ملولم و انسانم آرزوست
گفتند یافت می نشود جستهایم ما
گفت آنک یافت می نشود آنم آرزوست

این مقاله همزمان در هرالد تریبون بین‌المللی هم منعکس شده است